Foto: Eugen Bleuler
Introductie term schizofrenie
Op vrijdag 24 april 1908 gaf de Zwitserse professor in de psychiatrie, Eugen Bleuler, in Berlijn een lezing voor het Duitse Psychoanalytische Genootschap. In zijn lezing nam hij afstand van de term Dementia Praecox. Dit is een in 1886 door Heinrich Schüle geïntroduceerd begrip, dat later vooral bekend werd via het werk van de beroemde psychiater Emil Kraepelin. Volgens Kraepelin was het een op jonge leeftijd optredende subacute ontwikkeling van een staat van geestelijke zwakte met een sprongsgewijze, onomkeerbare mentale achteruitgang. Bleuler betoogde op basis van observaties van patiënten dat het hier niet ging om dementie, maar om de splitsing van psychische functies. Waarbij als de ziekte voortschrijdt, de persoonlijkheid als het ware haar eenheid verliest en uiteenvalt. Bleuler stelde voor deze aandoening schizofrenie te noemen. Schizein is een Grieks werkwoord dat iets als ‘splitsen’ betekent en met ‘phren’ werd de geest aangeduid. Voor veel niet-ingewijden wordt nog tot vandaag de dag schizofrenie in verband gebracht met een ‘gespleten geest’.
Geschiedenis ziektebeeld
Opmerkelijk is dat voordat Kraepelin en Bleuler pogingen ondernamen om tot een afgebakend ziektebeeld te komen, er eigenlijk nauwelijks tot geen beschrijvingen zijn van stoornissen die overeenkomen met ons huidige concept van wat schizofrenie zou zijn. Er zijn natuurlijk beschrijvingen van ernstige en soms bizarre vormen van waanzin bekend, maar die voldoen niet aan de hedendaagse criteria. Voor sommigen betekent dit dat schizofrenie een relatief modern verschijnsel is dat sterk cultureel bepaald is. Sowieso kenmerkt de geschiedenis van schizofrenie door voortdurende herdefiniëringen van de criteria en verschillende interpretaties. Ook zijn er steeds meer twijfels rondom de etiologie, betrouwbaarheid en de validiteit van de stoornis. Zelfs dusdanige twijfels dat inmiddels velen, waaronder een aanzienlijk aantal psychiaters, van mening zijn dat schizofrenie eigenlijk niet bestaat en er openlijk voor pleiten de term maar te vervangen, omdat de vlag de lading niet dekt. In Japan (2002) en Zuid Korea (2012) is de term schizofrenie inmiddels vervangen door lokale benamingen.
Recente ontwikkelingen
Onlangs liet professor Mark van der Gaag in een voor iedereen toegankelijk boeiend webinar zijn licht schijnen over recente ontwikkelingen rondom schizofrenie. Met als rode draad dat onze pessimistische kijk op dit mentale lijden dringend aan vervanging toe is. Schizofrenie is niet langer een genetisch bepaald noodlot dat een mens onafwendbaar naar de afgrond drijft. Het moet eerder gezien worden als een ernstige stressstoornis, als reactie op overweldigende ervaringen. Als er al sprake is van afglijden en aftakeling, dan is dat eerder te wijten aan de ontoereikende zorg die deze mensen krijgen, dan dat het een gevolg zou zijn van de ‘ziekte’ zelf.
Van Rob Keukens (inhoudelijk adviseur GGZ Ecademy)
Rob Keukens is naast zijn werk als inhoudelijk adviseur voor GGZ Ecademy betrokken bij de Federation Global Initiative on Psychiatry (FGIP). Dit is een internationale non-profit organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het bevorderen van humane, ethisch verantwoorde geestelijke gezondheidszorg. Hoeksteen van de organisatie is het opkomen voor het naleven van mensenrechten in de ggz.
