Psychisch lijden wordt veroorzaakt door een nog onbegrepen samenspel tussen onze biologie, hoe we zijn geworden wie we zijn en de omstandigheden waarin we leven. Onze mentale problemen moeten worden bekeken door de bio-psycho-sociale lens. Tot zover de theorie.
Bio-psychologische aanpak
In de praktijk van de ggz krijgen vooral de eerste twee aspecten aandacht. Ongeveer een miljoen landgenoten slikken antidepressiva tegen hun angsten en somberheid. Zo’n 10 procent van de Nederlandse volwassenen doet een beroep op een psycholoog of psychiater. Zij worden door personen met een laag inkomen vaker bezocht dan door personen met een hoog inkomen. Het sociale komt er bekaaid af. Terwijl daar misschien veel meer winst valt te behalen dan bij de gebruikelijke individualiserende bio-psychologische aanpak.
Armoede heeft invloed op de hersenontwikkeling
Kinderen die in armoede opgroeien hebben veel stress en dat is terug te zien in hun hersenontwikkeling. Stress is schadelijk voor het brein en kan op termijn leiden tot psychische problemen. Er zijn tal van aanwijzingen dat armoede de oorzaak is van deze hersenveranderingen. Met als gevolg vaker leer- en geheugenproblemen, een lager IQ dan kinderen van rijke ouders en voor de rest van het leven een achterstand. En in veel gevallen een psychiatrisch etiket: ADHD, de oppositioneel-opstandige gedragsstoornis en wat al niet meer.
Experiment VS: extra geld verandert het brein
In een experiment in de Verenigde Staten kregen vijfhonderd vrouwen met een laag inkomen die net waren bevallen iedere maand 333 dollar, vrij besteedbaar. Een even grote controle groep kreeg 20 dollar per maand. Na een jaar werd de hersenactiviteit van de kinderen gemeten. De extra financiële steun van 333 dollar had een gunstige ontwikkeling op de hersenontwikkeling van de kinderen. Hoe het extra geld precies tot een verandering in het brein leidt, is nog onduidelijk maar de startpositie van deze kinderen was aanzienlijk verbeterd.
Onderzoek Kenia: therapie helpt niet, geld wel
Op het platteland van Kenia namen bijna zesduizend arme mensen deel aan een onderzoek naar de psychologische en economische effecten van financiële steun. Een groep kreeg een onvoorwaardelijke gift van ruim duizend dollar, een andere groep een 5 weken durend psychotherapieprogramma en een derde groep zowel therapie als geld. Een jaar later hadden de ontvangers van het geld hogere consumptie, bezit van activa en inkomsten maar ook hogere niveaus van psychologisch welzijn dan de controle huishoudens. Psychotherapie had geen meetbare effecten op economische of psychologische uitkomsten, zowel voor individuen met een slechte geestelijke gezondheid als voor anderen. De effecten van de gecombineerde behandeling zijn vergelijkbaar met die van de geldoverdracht alleen. Therapie hielp dus niet, geld wel.
Sociale interventies
Geld maakt mensen in kwetsbare situaties in ieder geval minder ongelukkig. Sociale interventies zouden op termijn wel eens veel meer voor de mentale gezondheid van mensen kunnen betekenen, dan hen af te zonderen in behandelkamers of ze naar huis te sturen met een recept. We zouden bij wijze van experiment kunnen beginnen met net zoveel te investeren in de bestrijding van kinderarmoede als in de KLM.
Van Rob Keukens (inhoudelijk adviseur GGZ Ecademy)
Rob Keukens is naast zijn werk als inhoudelijk adviseur voor GGZ Ecademy betrokken bij de Federation Global Initiative on Psychiatry (FGIP). Dit is een internationale non-profit organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het bevorderen van humane, ethisch verantwoorde geestelijke gezondheidszorg. Hoeksteen van de organisatie is het opkomen voor het naleven van mensenrechten in de ggz.
