Stemmen horen komt vaker voor dan je misschien denkt. Jarenlang is de behandeling hiervan gebaseerd op aannames die niet onderzocht zijn. GGZ Ecademy ontwikkelde in samenwerking met een redactieraad de module ‘Stemmen horen begrijpelijk maken’. In dit leertraject ontdek je wat stemmen horen is, wat het niet is en welke handvatten er zijn om met stemmen om te leren gaan.
We spreken over dit nieuwe product met Peter Oud, mede-ontwikkelaar, sociaalpsychiatrisch verpleegkundige en ervaringsdeskundige. Ook is hij voorzitter van Stichting Weerklank, waarmee hij zich richt op volwassenen en kinderen met bijzondere zintuiglijke ervaringen, zoals het horen van stemmen.
Peter hoorde zelf jarenlang ‘helpende stemmen’, zoals hij dat noemt. Ze hielpen hem in situaties die heel anders waren afgelopen als hij de stemmen had genegeerd. Zo hoorde hij bijvoorbeeld een stem die hem zei ‘op een zitje te letten’ vlak voordat het zitje afbrak waar zijn kind in zat. Werd hem ‘s nachts tijdens een crisisdienst of tijdens een vakantieperiode de weg gewezen. En zo heeft hij legio voorbeelden. Zijn ervaring heeft hij omgezet in een praktijk, de Stemmenpoli in Alkmaar, waar mensen geholpen worden om te gaan met de stemmen die zij horen en met de (maatschappelijke) gevolgen die zij hiervan ondervinden.
Cultuur bepaalde interpretatie
In de Westerse cultuur zijn we vaak opgegroeid met het idee dat stemmen horen een symptoom van een psychiatrische ziekte is. Mensen kregen bij de ggz te horen dat ze last hadden van bijvoorbeeld schizofrenie, een ernstige ziekte. Dat is een behoorlijk stigmatiserende zienswijze, zo legt Peter ook uit: ‘Stemmen horen is een menselijke variatie, net zoals homoseksualiteit, heteroseksualiteit, linkshandigheid en rechtshandigheid dat zijn. Ook deze variaties werden tot niet zo lang geleden nog gezien als afwijking. Gelukkig heeft de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie hiervoor een spijtbetuiging geuit over het leed dat mensen met andere geaardheid in het verleden is aangedaan. Dit gebeurde vanuit de overtuiging destijds dat lesbisch, homoseksueel, biseksueel, transgender zijn een ziekte was die behandeld moest worden. Net als mannen van mannen kunnen houden en we dat inmiddels accepteren, horen stemmenhoorders gewoon stemmen. Als je dit ook accepteert, kun je er mee leren omgaan.’
‘Wij hebben in onze cultuur het stemmen horen niet goed begrepen’, gaat hij verder. ‘Als je niet kan rekenen, dan zoek je normaliter een leraar op, die goed kan rekenen. In de ggz hebben we dat niet zo aangepakt. In plaats van stemmenhoorders op te zoeken die goed met stemmen om kunnen gaan, hebben we de laatste decennia stemmenhoorders gesproken die bang zijn van de stemmen, moeilijk met de stemmen omgaan.’ Dat maakt dat hulpverleners decennialang het advies hebben geven dat stemmenhoorders de stemmen beter kunnen negeren of dat stemmen gedempt moeten worden met psychofarmaca.
Scholing van hulpverleners helpt
Romme en Escher, grondleggers van een nieuwe benadering, spraken rond 1989 wel stemmenhoorders die goed met stemmen om konden gaan. ‘Voor velen was het misschien een ongewone ervaring waar ze bang van zijn geworden, daarom is het belangrijk dat hulpverleners zich hier meer in gaan verdiepen’, legt hij uit. ‘Stemmenhoorders zitten niet te wachten op een stigmatiserende categorisering, waarbij ze een behandeling krijgen die niet altijd aansluit bij de vraag.’ Vaak zijn hulpverleners niet of onvoldoende geschoold om met de stemmen van stemmenhoorders om te gaan. De verklaringsmodellen die zij wel kennen, bieden geen sluitende verklaring. Daarbij, binnen het psychologisch verklaringsmodel wordt zelfs nog gedacht dat als je de stemmen bespreekbaar maakt de stemmen zullen toenemen en krijgen stemmenhoorders het advies, de stemmen te negeren. Dit is simpelweg niet helpend. Wat sinds ongeveer 2010 wel wordt erkend binnen de ggz – en dat is relatief dus nog maar een korte periode – is dat er een relatie is tussen het stemmen horen en trauma. Mensen die een trauma meemaken, hebben 2,8 keer zoveel kans om stemmen te gaan horen, blijkt uit onderzoek(*1). Genen en stofjes in het lichaam kunnen een rol spelen, maar we weten niet hoe groot die rol is, er is nog geen bewijs gevonden. Peter: ‘Wij gaan er op de stemmenpoli vanuit dat ieder mens psychisch kwetsbaar is, het afhankelijk is van wat je hebt meegemaakt en hoe je er emotioneel mee hebt leren omgaan.’
De behandeling gaat gelukkig steeds vaker anders
Dat ‘ermee omgaan’ is vandaag de dag anders dan de vorige decennia. Centraal in deze module staat het Maastrichts model, dat volledig uitgelegd wordt. ‘Gelukkig merken we op de Stemmenpoli dat men inmiddels meer open staat voor andere benaderingen, zegt Peter, ‘en krijgen we gewoon verwijzingen vanuit ggz-instellingen. Vroeger – en helaas zie je dat nu ook nog wel – krijgen mensen hoge doseringen met medicatie om de stemmen te temperden. De behandeling gaat steeds vaker anders. Door de hulpverlening wordt er nu vaker voor een lagere dosis of geen antipsychotica gekozen. We hopen met deze e-learning ‘Stemmen horen begrijpelijk maken’ hulpverleners tools in handen te geven, die eigenlijk vrij eenvoudig zijn. We stellen met een semigestructureerde vragenlijst vast wat de aard van de stemmen is, de karakteristieken van de stemmen, de geschiedenis van de stemmen, de triggers, de inhoud van wat de stemmen zeggen, hoe de relatie is met de stemmen, de impact van de stemmen, hoe iemand vanuit zichzelf met de stemmen omgaat, wat de persoon in de jeugd heeft meegemaakt. Het feit dat mensen bij de ggz zijn gekomen, betekent vaak wel dat ze er last van hebben en bang van de stemmen zijn geworden. De kunst is vervolgens er niet van weg te gaan, maar er mee om te leren gaan, ernaar toe te bewegen, bijvoorbeeld te leren luisteren naar de stemmen, leren begrijpen wat de stemmen voor goede bedoelingen hebben. Ook al zeggen ze nare dingen. Het komt erop neer dat je de stemmen leert begrijpen.
De e-learning geeft diverse praktische tips
Een mooi voorbeeld van een cliënt die hij kon helpen is een Turkse vrouw die vaak de stem hoorde van haar (boze) overleden vader. Door samen met haar de stem serieus te nemen, maar ook aan te sluiten met een benadering die binnen haar cultuur past, nam zij met een ritueel afscheid van de stem. En hoorde zei na acht sessies geen stemmen meer. De behandeling die zij ontving van Peter hielp en gaf haar de mogelijkheid het los te laten. Een andere cliënt die hij helpt volgt zijn tips op om een ‘stemmenspreekuur’ te houden, om op die manier deze stemmen beter te reguleren, meer de baas te worden over zijn eigen leven. Deze en andere tips krijg je in deze e-learning mee. Ze gaan veelal over hoe je iemand faciliteert met stemmen om te gaan, wat je wel en niet kan doen. ‘Vaak zit angst in de weg’, geeft Peter aan. ‘Als je leert vertrouwen op de stemmen, ermee leert omgaan in plaats van ze te negeren of eng te vinden, dan is er een weg.’
De training is openbaar toegankelijk, door de subsidie en medewerking van ZonMw. De e-learning is zeker niet alleen voor de hulpverlener geschikt. Hij is veel breder inzetbaar. Peter adviseert zelfs dat de cliënt en de hulpverlener samen, of een stemmenhoorder en een naaste de module samen doorlopen. ‘We adviseren stemmenhoorders, naasten, hulpverleners en andere geïnteresseerden om dit leertraject, in of buiten een behandelsetting, met elkaar te doen. De kern is dat stemmen horen een breder denkkader vraagt. En ook precies dat wil hij hulpverleners, naasten en stemmenhoorders meegeven: ‘Leer te luisteren zonder oordeel en laat je eigen denkkader los. Het zijn misschien bizarre verhalen die je hoort, meemaakt of ervaart, maar ze zijn vaak wel logisch, invoelbaar. Als je gaat begrijpen dat ze voortkomen uit een traumatische ervaring, dat de stemmenhoorder vanuit een traumatische ervaring vaak een laag zelfbeeld heeft ontwikkeld en moeite heeft om grenzen aan te geven, dan is het niet zo lastig. Je denkt misschien te weten hoe het is, maar je kan in dit geval alleen maar leren van mensen die het zelf hebben ervaren.’
Meer informatie over de module ‘Stemmen horen begrijpelijk maken’. Registreer je op ons leerlatform om de module te volgen.
(*1) Read, van Os, e.a., 2005
Interview: Dominique van Dam, Letters & Concepts
