‘Of zijt ga maar een dolk van de geest, een valse creatie van mijn koortsig brein?’ – * Shakespeare, Macbeth
Stemmen horen is een fenomeen dat bij de mens hoort en dat verrassend vaak voorkomt. De schattingen lopen nogal uiteen (3% – 10% van de populatie) maar een aanzienlijk deel van de bevolking heeft er ervaring mee.
Ooit was de stemmenhoorder of vervloekt en in de greep van demonische krachten of hij werd beschouwd als iemand op wie de zegen van de goden rustte. Ketter of heilige hing af van de vraag of de stemmen in overeenstemming waren met de boodschap van de religieuze autoriteiten van dienst. Gaandeweg kantelde het perspectief. In de 17e eeuwse Verlichting krijgt een wetenschappelijke blik op het stemmen horen voet aan de grond en probeert men het fenomeen te rationaliseren binnen het raamwerk van natuurlijke verschijnselen. Uiteindelijk worden vanaf de 19e en 20e eeuw de bovennatuurlijke verklaringen vervangen door psychologische en medische interpretaties wat onder meer heeft geleid tot de grootschalige institutionalisering van stemmenhoorders. De successievelijke behandelingen, vaak wreed van aard, tonen onze machteloosheid en bewogen mee met de schuivende inzichten. Offers aan de goden, heksenprocessen, trepanaties (er werd een gat in de schedel aangebracht waarlangs de kwade geest kon ontsnappen), lobotomie, elektroshocks, koud water baden, uithongering en antipsychotica.
Voorlopig eindpunt is de groeiende beweging die pleit voor alternatieve humanere perspectieven, zoals het Hearing Voices Network, dat tot doel heeft auditieve hallucinaties te destigmatiseren en ondersteuning te bieden via peergroups en de Maastrichtse benadering (‘stemmen horen accepteren en begrijpelijk maken’) waarin de aandacht is gericht op de klachten en oorzaken en niet op de diagnose. Het gaat daar om de ervaring, hoe om te gaan met de stemmen. Een nieuwe loot aan de boom komt onder meer van het Deense HEKA Virtual Reality en van het VR Mental Health onderzoekslab van het Universitair Centrum Psychiatrie Groningen die onder meer samenwerken met de stemmenpoli van GGZ Drenthe. Via een software programma kan een psychotherapeut een visuele weergave (Avatar) maken van de (kwaadaardige) stem van de stemmenhoorder, waarbij geslacht, leeftijd en gezichtskenmerken allemaal aanpasbaar zijn. De stem van de therapeut kan ook worden gemoduleerd – door het veranderen van geslacht, leeftijd, toonhoogte en andere kenmerken – zodat deze op de stem lijkt die de persoon in kwestie hoort. Zo kan de stemmenhoorder in een realtime VR-simulatie een gesprek aangaan met de visuele representatie (de Avatar) van zijn stem waarbij de therapeut terugpraat gebruikmakend van de gemoduleerde stem waardoor het voor de stemmenhoorder lijkt alsof die met zijn innerlijke stem praat. Aldus kan iemand gecoacht worden om weerwoord aan de stem te bieden waardoor er minder last en angst en meer controle wordt ervaren. Of, in de woorden van een stemmenhoorder: “Ik heb geleerd de stemmen in mijn hoofd te weerspreken in Virtual Reality, en het is eindelijk stil.”
Meer informatie is te vinden op:
VR Mental Health onderzoekslab van het UMCG Universitair Centrum Psychiatrie
Of bekijk eens de (gratis) elearning: Stemmen horen begrijpelijk maken
Van Rob Keukens (inhoudelijk adviseur GGZ Ecademy)
Rob Keukens is naast zijn werk als inhoudelijk adviseur voor GGZ Ecademy betrokken bij de Federation Global Initiative on Psychiatry (FGIP). Dit is een internationale non-profit organisatie die zich wereldwijd bezighoudt met het bevorderen van humane, ethisch verantwoorde geestelijke gezondheidszorg. Hoeksteen van de organisatie is het opkomen voor het naleven van mensenrechten in de ggz.
