Een rookvrije ggz: het begint bij de medewerkers, de hulpverleners, bij het besef dat eigen gedrag een spil is in de verandering. De e-learningmodule ‘De rookvrije ggz’, die in 2022 gratis te volgen is via GGZ Ecademy, helpt een stap in de goede richting te zetten. Ook voor niet-rokers, die een belangrijke rol spelen bij screening en interventies.
‘Het is krankzinnig’, zegt Robert van de Graaf meteen als we starten over het onderwerp hoe de ggz rookvrij te maken. ‘Ik was verbaasd, boos zelfs, toen ik ontdekte dat in de instellingen gewoon winkels zijn die tabak verkopen. Tien jaar geleden maakten we zo van kwetsbare mensen die op zoek zijn naar hulp volleerde rokers, en nog steeds gebeurt dat. We moeten onze kinderen beschermen, maar bizar genoeg sloot de jeugdzorg als laatste zorgsector aan bij de overlegstructuur Rookvrije zorg van het Nationaal Preventieakkoord. Zelfs ouderenzorg was jeugdzorg voor. We moeten vooral ons eigen gedrag als zorgverleners eens goed onder de loep nemen.’
Dit leertraject is een begin, betoogt Van de Graaf, om de omslag in de zorg naar een rookvrije zorgcultuur makkelijker te maken. Hij is de initiator van de rookvrije zorgbeweging in ons land, al heel lang voortrekker van de beweging voor een Rookvrije Generatie, redactielid voor de e-learningmodule en verslavingsarts bij Verslavingszorg Noord-Nederland. ‘Maar dit leertraject is niet de heilige graal. Vrije toegang tot scholing helpt, maar je moet er toch echt nog steeds even voor gaan zitten. De confrontatie voor rokers kan groot zijn, omdat je je dan nog meer realiseert dat je roken bij je patiënten stimuleert met alle mogelijke gevolgen van dien. En ook de niet-rokers die je zo hard nodig hebt, moeten niet om de walm heen blijven lopen; niet-rokende zorgverleners negeren het roken vrijwel allemaal.’
Geen keus meer
‘En toch moet dit, het is geen keus meer’, zegt hij. De e-learningmodule gaat in op het rookvrij maken van de hele ggz, en bij een cultuuromslag moeten zowel de cliënten als de medewerkers er samen mee aan de slag. ‘Vaak wordt tabak ingezet om een acuut probleem op te lossen’, vertelt Van de Graaf. ‘De uitspraak “Zullen we even een sigaretje doen?” als een patiënt of een medewerker zelf wat onrustig is, is er eentje die we nog veel te vaak horen in de ggz. We zijn wat dat betreft net kleine kinderen, die vooral acute behoeftebevrediging zoeken en niet nadenken over de consequenties op langere termijn.’
En dat is een probleem, want roken is de belangrijkste oorzaak van de meest voorkomende verslavende en potentieel dodelijke ziekte in Nederland. ‘Het is gewoon een slagveld, zowel onder cliënten als onder personeel. Maar als gewoontedieren zijn we lastig te veranderen. Bestuurders zullen investeringen moeten doen, zoals personeel onder werktijd deze e-learning laten doen, en ruimte moeten maken in de teamoverleggen over hoe de organisatiecultuur kan helpen om de grootte van deze letale ziekte terug te brengen.’
Behandelbare ziekte
De rokers zelf, die moeten hun eigen gedrag én hun professionele gedrag aanpassen. Niet meer roken, ook niet met de cliënt. De niet-roker in de ggz kan ook helpen door het professionele gedrag aan te passen. ‘Tabaksverslaving is een behandelbare ziekte. We mogen simpelweg niet meer wegkijken, dat doen we bij kanker ook niet’, zegt hij. ‘Maar dan moet je wel weten of een cliënt rookt of niet, het moet in het dossier staan en alleen daaraan al wordt vaak voorbij gegaan. Noteer het. Je moet het rookvrije leven op de agenda zetten, een behandelplan maken, vertellen dat jij er als begeleider bent om mee te denken of extra hulp te zoeken.’
Concreet plan
Een concrete tijdlijn van deze rookvrije zorginterventie met kans op succes heeft de verslavingsarts ook: ‘Stel de e-learningmodule verplicht, overal in de hele ggz. Als iedereen in mei de module volgt, kan in de week van 31 mei – Wereld Niet Roken Dag – het gesprek gevoerd worden over hoe we de zorg zo gaan verbeteren dat iedereen binnen de ggz loskomt van zijn of haar verslaving, en in elk geval jongeren niet meer door ons tabaksverslaafd worden gemaakt tijdens hun behandeling. In de maanden erna geef je als organisatie betekenis aan deze richting. Voer gesprekken, maak afspraken, doe checks, screen cliënten en maak hun dossier op orde. Tijdens Stoptober ga je mensen motiveren om in elk geval eens een maand niet te roken, je zal zien dat veel mensen daarna er helemaal mee stoppen. Als we dat elk jaar gaan herhalen, acties op 31 mei en in Stoptober dan zet het zoden aan de dijk. En anders is het wachten op de eerste berisping voor een behandelaar of een maatregel voor een arts, omdat de beroepscode overtreden is, omdat weer een dodelijke, maar behandelbare verslavingsziekte bewust genegeerd is.’
Volg de e-learningmodule ‘De rookvrije ggz’ via GGZ Ecademy. Deze module staat dit jaar ‘in the picture’, wat betekent dat deze gratis beschikbaar is voor iedereen binnen de ggz gedurende heel 2022.
Over Robert van de Graaf
Robert van de Graaf werkt als verslavingsarts bij Verslavingszorg Noord-Nederland. Hij is op allerlei manieren betrokken bij de drie thema’s van het Nationaal Preventieakkoord (roken, problematisch alcoholgebruik en overgewicht) en focust zich vooral op het transformeren van de zorgcultuur, die optimaal bijdraagt aan het voorkomen van leefstijlgerelateerde problematiek.
Tekst: Dominique van Dam
