‘Meer aandacht voor naasten verbetert zorg in veel opzichten’
In de zorg is vaak veel focus op de cliënt. Hulpverleners zetten zich in voor de verbetering van de situatie voor degene die hulp nodig heeft. Daarbij staan de wensen en behoeftes van die cliënt centraal. Gelukkig is in de zorg ook steeds meer aandacht voor naasten, de mensen om de persoon heen. GGZ Ecademy ontwikkelde een leertraject over Samenwerken met naasten in de forensische zorg, voor handvatten en kennis over de omgang met naasten en de meerwaarde daarvan in deze tak van zorg. Dit omdat de accenten in de omgang met naasten vaak net wat anders is, mede door de complexiteit die de maatschappelijke opdracht de forensische zorg meegeeft.
Naastenperspectief
Joke van der Meulen is één van de redactieraadleden en is ervaringsdeskundig expert op het gebied van het ‘naastenperspectief’ in de zorg. Bevlogen vertelt zij over het hoe en waarom van dit leertraject, de belangrijkste leerpunten én geeft zij een mooi inkijkje van de inzet van deze manier van werken. ‘Trajecten in de forensische zorg zijn per definitie complex en hebben meervoudige problematiek als basis. Vaak zijn het situaties waarin psychische problematiek en/of verstandelijke beperking in combinatie met verslaving voorkomt. Er is sprake van een ‘geschiedenis’ en juist dan is aandacht voor de naaste gedurende de behandeling zó belangrijk’, zegt ze.
Het samenwerken met naasten in de forensische zorg is complex en uitdagend, én heeft een grote meerwaarde. Joke legt uit: ‘Op het moment dat je dit goed doet, kan het helpen om het grensoverschrijdend gedrag van de cliënt te beperken, zeker ook richting de naaste zelf. Dit omdat je de naaste helpt mee te bepalen wat nodig is voor hem of haar. Doe je iets onnodigs of onhandigs? Voor welke elementen heb je aandacht nodig in de omgang met de cliënt als het jouw naaste is?’
In de meeste behandeltrajecten is wel wat aandacht voor naasten, maar vaak is dat nog geen gelijkwaardige samenwerking te noemen. ‘Daarvoor zijn verschillende elementen nodig die geborgd zijn in een naastenbeleid’, legt ze verder uit. ‘Vaak zie ik dat slechts één of twee elementen gerealiseerd zijn. Zo garandeert het hebben van een naastenraad geen naastenbeleid. Net als dat het beschikbaar hebben van psycho-educatie voor naasten niet per definitie betekent dat samenwerken met naasten ook gebeurt. Het kan, maar is helaas niet altijd het geval.’
Bewustwording en rol naasten
Samenwerken met naasten kan het behandeltraject van cliënten op verschillende manieren bevorderen. Naast het al eerder genoemde begrenzen, kan er kennis worden gedeeld die betrekking heeft op gedrag en signalen van de betrokken cliënt. Daarnaast krijgt de zorgprofessional meer zicht op de eventuele wisselwerking tussen cliënt en naaste. En, niet onbelangrijk, benadrukt Joke: ‘Het kan bijdragen aan de kwaliteit van leven van zowel cliënten als hun naasten. Wat bij veel behandelaren en begeleiders echt nog mist is de bewustwording wat het is om naaste te zijn van iemand, die als gevolg van zijn of haar problematiek grensoverschrijdend gedrag heeft laten zien. De impact, denk alleen al aan schaamte en schuldgevoel, is vaak van een andere orde dan binnen de reguliere zorg. Maar ook binnen de forensische zorg zijn weer grote verschillen. Neem alleen al het verschil tussen de tbs-instelling of de ambulante zorg. Zowel de vraagstukken voor de naasten, als de vraagstukken met betrekking tot de naasten zijn heel anders.’ De module die nu ontwikkeld is, heeft als doel deze bewustwording te vergroten.
In de forensische zorg staat het maatschappelijk belang altijd voorop. ‘Dat is ook gunstig voor naasten’, zegt Joke. ‘Een cliënt, jouw naaste, staat als hij of zij opgenomen is niet zomaar ineens op straat. Je hoeft je over het algemeen niet druk te maken over veiligheid van jezelf of van de cliënt.’
Het heeft ook effect op hoe er samengewerkt kan worden met naasten en soms zelfs met wie er wel of niet samengewerkt kan worden: ‘Binnen de reguliere zorg heeft een cliënt meer regie. Hij of zij is bijvoorbeeld altijd degene die bepaalt wie er contactpersoon wordt en wie hij of zij op bezoek wil ontvangen. Binnen de forensische zorg kan dat niet. Er vindt altijd een screening plaats. Een naaste kan immers ook mededader zijn. Of de naaste is slachtoffer en moet beschermd worden.’ Dit kan voor de naasten, zeker als dit directe familieleden zijn, ongemakkelijk voelen: ‘Hoezo een screening? Ik ben toch zijn moeder? Het is belangrijk om hier oog voor te hebben en er in je communicatie rekening mee te houden. Noem een screeningsgesprek gewoon kennismakingsgesprek.’
Ruimte voor helpen
In dit leertraject leer je wat de samenwerking met naasten in de forensische zorg complex en uitdagend maakt en hoe deze samenwerking vorm kan krijgen. Het leertraject staat daarnaast stil bij de emoties van de naasten zelf en wat zij nodig hebben om samen te kunnen werken. Als zorgverlener kan je hier een grote rol in spelen. Je kan mensen leren zorgen voor zichzelf, helpen onafhankelijkheid te creëren en leren te begrenzen. Met kennisdeling (bijvoorbeeld inzicht in patronen) en compassie maak je een groot verschil. Blijf hierin wel altijd het tempo van de naaste volgen en check de behoefte.
Joke vergelijkt het met een laptopprobleem. ‘Meestal komt er dan iemand die zegt: ik doe het wel even voor je. Dat is bij een computerprobleem al irritant, want je voelt je totaal ongehoord en niet erkend. Liever heb je dat iemand je zegt dat het een vervelend probleem is en dat hij of zij dat snapt. Vervolgens aan jou vraagt wat je zoal geprobeerd hebt. En daarna pas aangeeft dat hij of zij ziet dat je er stress van hebt en dat ze wel even mee willen kijken.’ Het gaat dus om vragen stellen, de juiste toon, de goede interventie en vooral ook bewustwording. ‘Ik denk dat we een belangrijke stap hebben gezet als we oprecht naar de behoeftes van naasten gaan kijken en we beseffen dat het logisch is dat we aandacht voor deze mensen hebben. Voer het gesprek, begin met vragen stellen en wees je bewust van het feit dat er al zoveel geprobeerd is. Als elke hulpverlener dat kan, dan hebben we al een wereld gewonnen.’
Over Joke van der Meulen
Joke van der Meulen is expert in verward gedrag met familie-ervaring en familie-ervaringsdeskundig adviseur bij (F)GGz, VZ en sociaal domein, ggz, verslavingszorg, forensische zorg en sociaal domein. Zij werkt vanuit de gedachte die voor haar alles veranderde: ‘Ik kan er niks aan doen, ik kan er wel iets mee doen.’ Haar ervaringskennis als naaste van mensen met (af en toe) ‘verward gedrag’ is een waardevolle aanvulling op de kennis van bestuurders, mensen werkzaam in, met en voor het zorg- en veiligheidsdomein en wetenschappers. Lees meer op www.familieperspectief.nl
Het leertraject ‘Samenwerken met naasten in de forensische zorg’
Dit is een gratis leertraject binnen het thema Rehabilitatie & Herstel van de Forensische Leerlijn en dus voor iedereen beschikbaar.
Na afronding van dit leertraject:
- Weet je wie we verstaan onder ‘naasten’ in de forensische zorg.
- Ben je je ervan bewust dat naasten mogelijk een rol hebben gespeeld in de dynamiek onder het delictgedrag.
- Ben je je ervan bewust dat naasten een rol kunnen vervullen in de behandeling.
- Ben je je ervan bewust dat naasten een heel eigen proces doorlopen met een breed scala aan emoties, zoals schaamte, schuld, verdriet, rouw.
- Weet je hoe je met de rollen en gevoelens van naasten kunt omgaan.
- Ben je je ervan bewust dat er aandacht moet zijn voor eventuele kinderen.
- Ben je je bewust van de inherente spanning tussen herstelgericht werken en de maatschappelijke opdracht (veiligheid van de samenleving).
- Ben je je bewust van jouw rol.
Meer informatie over het leertraject Samenwerken met naasten in de forensische zorg. Volg deze stappen om het leertraject te starten.
