In 1990 riep de Amerikaanse president het “Decennium van de hersenen” uit. Dat was een initiatief van de Library of Congress en het National Institute of Mental Health, met als oogmerk om het algemene publiek bekend te maken met het belang van hersenonderzoek. Optimisme alom. Dankzij de toepassing van moderne technieken zoals de fMRI, waarmee hersenactiviteit zichtbaar kan worden gemaakt, zouden de geheimen van het menselijk brein worden onthuld en zou ons therapeutisch arsenaal enorm worden uitgebreid. Het zou, zo was de verwachting, niet lang meer duren of we zouden de oorsprong van ernstige psychische stoornissen doorgronden en we zouden manieren vinden om die te genezen. Schizofrenie, dementie, depressie, we zouden het dankzij de nieuwe inzichten kunnen behandelen en voorkomen.
Van dat optimisme is niet veel meer over. Meer en meer worden er kanttekeningen geplaatst bij de pretenties van de medische benadering in de geestelijke gezondheidszorg. De roep om een andere benadering, om ons uit de intellectuele crisis waarin het veld zich inmiddels bevindt te bevrijden, klinkt steeds harder. Zelfs de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), nou niet bepaald een gezelschap van activistische revolutionairen, meent dat het tijd is voor een omwenteling in de ggz.
Belang persoonsgerichte, herstelgerichte en op mensenrechten gebaseerde ggz
In haar in juni gepubliceerde rapport Guidance on Community Mental Health Services spreekt de WHO onomwonden uit dat de huidige ggz wereldwijd niet alleen te kampen heeft met een gebrek aan middelen en dat ze vaak moet opereren binnen het raamwerk van verouderde wetgeving, maar ook dat ze te veel vertrouwt op het biomedische model.
Diverse factoren belemmeren de verwezenlijking van een op andere leest geschoeide ggz: een persoonsgerichte, herstelgerichte en op mensenrechten gebaseerde ggz, waarin de sociale determinanten die van invloed zijn op onze geestelijke gezondheid hun rechtmatige plaats krijgen. Factoren zoals de dominantie van het medisch model, de machtsongelijkheden tussen enerzijds cliënten en hun naasten en anderzijds professionele structuren, zoals invloedrijke organisaties als de American Psychiatric Association en de farmaceutische industrie, evenals de vooringenomenheid van veel wetenschappelijk onderzoek.
Kernboodschap rapport Guidance on Community Mental Health Services
Het rapport van de WHO beschrijft de noodzaak van verandering, onder meer om een eind te maken aan de alomtegenwoordige schending van de rechten van mensen met psychische problemen. Het geeft voorbeelden van wereldwijd goede praktijken en beschrijft de essentiële koppelingen met de sectoren huisvesting, onderwijs, werkgelegenheid en sociale bescherming, om ervoor te zorgen dat mensen met geestelijke gezondheid in de gemeenschap worden opgenomen en in staat zijn een volwaardig en zinvol leven te leiden.
Kernboodschappen van het document, dat ook voor welvarende landen betekenis heeft, zijn:
- Veel mensen met psychische gezondheidsproblemen en psychosociale beperkingen worden geconfronteerd met slechte kwaliteit van zorg en schendingen van hun mensenrechten, wat vraagt om ingrijpende veranderingen in de ggz.
- In vele delen van de wereld bestaan voorbeelden van goede praktijken, gemeenschapsgerichte ggz die persoonsgericht en herstelgericht is en voldoet aan naleving van de mensenrechten.
- In veel gevallen zijn de financiële kosten van deze goede praktijken in de gemeenschapsgebaseerde geestelijke gezondheidszorg lager.
- Er zijn aanzienlijke veranderingen in de sociale sector nodig om de toegang te ondersteunen tot onderwijs, werkgelegenheid, huisvesting en sociale uitkeringen voor mensen met geestelijke gezondheidsproblemen en psychosociale handicaps.
- Het is van essentieel belang netwerken van geïntegreerde, gemeenschapsgerichte geestelijke gezondheidsdiensten op te zetten.
- Ook van essentieel belang is het aanbieden van een gemeenschapsgebaseerde ggz, die voldoet aan de mensenrechtenprincipes zoals beschreven in de Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD). Met inbegrip van de fundamentele rechten op gelijkheid, non-discriminatie, volledige en daadwerkelijke participatie en inclusie in de samenleving, en respect voor de inherente waardigheid en individuele autonomie van mensen met psychische problemen en psychosociale beperkingen.
Het rapport Guidance on Community Mental Health Services kan op de website van WHO worden gedownload.
GGZ Inspiratie ‘CRPD – gelijkheid voor cliënt en hulpverlener
In de gratis GGZ Inspiratie over bovengenoemd onderwerp getiteld ‘CRPD – gelijkheid voor cliënt en hulpverlener‘ zie je voor welke dilemma’s je je als zorgverlener gesteld ziet. Leden van GGZ Ecademy kunnen bovendien gebruik maken van een uitgebreid Inspiratietraject CRPD.
